Atopowe zapalenie skóry daje objawy, które z początku mogą być mylone z innymi schorzeniami dermatologicznymi. Dlatego diagnostykę powinien przeprowadzić lekarz, kierując się określonymi kryteriami, pomocne są także niektóre testy laboratoryjne. Jak wygląda diagnostyka AZS i jakie cechy wyróżniają tę częstą, zwłaszcza wśród dzieci chorobę? Przeczytaj poniższy informator.
Co to jest atopowe zapalenie skóry?
Atopowe zapalenie skóry (w skrócie AZS) to choroba zapalna, która ma charakter przewlekły, a w jej przebiegu na skórze występują wykwity wypryskowe i silny świąd. Dokuczają one dlatego, że u chorujących na AZS cenne właściwości ochronne skóry są uszkodzone, dochodzi do zaburzeń nawadniania skóry, a połączenia między budującymi ją komórkami są rozluźnione. W ten sposób pochodzące z otoczenia alergeny, bakterie, wirusy, grzyby czy inne szkodliwe czynniki stanowią dla niej zagrożenie. Atopowe zapalenie skóry przeważnie ujawnia się we wczesnym dzieciństwie, do ukończenia 1. roku życia, jednak zdarzają się przypadki, gdy pierwszy raz zmiany skórne występują dopiero w wieku nastoletnim lub dorosłym. Jakie są przyczyny AZS? Predyspozycja do schorzenia jest uwarunkowana genetycznie, jednak nie bez znaczenia są czynniki środowiskowe (klimat, ekspozycja na alergeny i substancje drażniące, stres), które mogą mieć istotny wpływ na jego przebieg. (1,2,3)
Atopowe zapalenie skóry – objawy
Zaczerwienienia, grudki, pęcherzyki, czasami sączące się ranki, a do tego uporczywy świąd skóry – to główne objawy AZS. Typowa jest także nadmierna suchość skóry, która przez cały wymaga odpowiedniego nawilżenia i natłuszczenia. Z czasem, tym bardziej
w przypadku niezapewnienia prawidłowej ochrony skórze, staje się ona pogrubiona, szorstka, a naturalne bruzdy są bardzo wyraźnie zaznaczone. W zależności od wieku i stopnia zaawansowania choroby objawy manifestują się w różnych okolicach ciała.
U niemowląt, które jeszcze nie ukończyły 1. roku życia, zmiany skórne przeważnie lokalizują się na twarzy (czoło, policzki) i główce, jednak mogą także zaatakować tułów i dalsze części kończyn. U starszych dzieci, mniej więcej do ukończenia 11. roku życia, zmiany w przebiegu AZS zlokalizowane są głównie w dołach łokciowych i podkolanowych, na wewnętrznych częściach nadgarstków.
U młodzieży i dorosłych zmiany mogą być rozsiane na twarzy, karku, dłoniach stopach, zgięciach stawowych. W ciężkich postaciach AZS rozprzestrzenia się na całej skórze, mówimy wówczas o erytrodermii.(3,4)
Jakie choroby mogą przypominać AZS?
Wiek pacjenta, charakterystyczny obraz i umiejscowienie wykwitów, swędzenie skóry – to ważne wskazówki, które sugerują występowanie AZS. Jednak trzeba być świadomym, że również inne schorzenia dermatologiczne mają cechy wspólne z AZS i tylko specjalista potrafi je zróżnicować. Do chorób, które można błędnie uznać za atopowe zapalenie skóry, należą: łojotokowe, opryszczkowate lub pieluszkowe zapalenie skóry, kontaktowe zapalenie skóry (po bezpośredniej styczności skóry z czynnikiem drażniącym), łuszczyca, świerzb oraz kilka innych przypadłości.(4)
Diagnostyka AZS – kryteria mniejsze i większe według Hanifina i Rajki
Doświadczony dermatolog zazwyczaj potrafi rozpoznać, jak wygląda atopowe zapalenie skóry po charakterystycznych objawach.
W celu postawienia diagnozy lekarze sprawdzają także, czy występujące zmiany spełniają określone kryteria diagnostyczne. Obecnie najczęściej stosowane są kryteria Hanifina i Rajki, podzielone na „większe” i „mniejsze”, których jest długa lista, jednak nie są one kluczowe.
Do kryteriów większych należą:
- swędzenie skóry (uporczywe, dokuczliwe, utrudniające zasypianie, powodujące rozdrażnienie, nerwowość),
- przewlekły, nawrotowy charakter zmian (występują okresy zaostrzeń oraz remisji, gdy objawy się tymczasowo „uspokajają”, żeby wkrótce wystąpić ponownie),
- charakterystyczny wygląd i lokalizacja zmian (rumień, grudki, pęcherzyki lub sączące się strupki pojawiają się
w charakterystycznych dla danego wieku miejscach), - osobniczy lub rodzinny wywiad atopowy (jeżeli ktoś z rodziny choruje na AZS lub u dziecka występuje alergia, wówczas istnieje większe prawdopodobieństwo, że zmiany skórne mają charakter atopowy).(4,5)
Do kryteriów mniejszych należą:
- suchość skóry (xerosis) oraz towarzysząca jej szorstkość,
- rybia łuska (nadmierne rogowacenie naskórka, przez co skóra sprawia wrażenie pokrytej łuskami),
- natychmiastowe reakcje skórne,
- podwyższony poziom przeciwciał klasy IgE (aby ustalić, czy chory spełnia to kryterium, należy wykonać badanie krwi),
- wczesny wiek wystąpienia zmian (u większości chorych w pierwszym roku życia),
- skłonność do powtarzających się zakażeń skóry,
- nieswoisty wyprysk rąk lub stóp (w miejscach tych dochodzi do stanu zapalnego skóry),
- wyprysk sutków,
- zapalenie czerwieni warg,
- nawrotowe zapalenie spojówek oczu,
- objaw Denniego i Morgana (fałd skórny poniżej brzegu dolnej powieki),
- stożek rogówki (degeneracyjna choroba rogówki oka, w której przebiegu dochodzi do jej ścieńczenia oraz nadmiernego uwypuklenia),
- zaćma (inaczej katarakta, czyli zmętnienie soczewki oka),
- zacienienie wokół oczu (brązowe cienie na powiekach górnych i pod oczami),
- łupież biały,
- fałd szyjny (skóra na szyi jest pofałdowana, pogrubiona),
- świąd skóry po spoceniu,
- nietolerancja niektórych pokarmów (zwykle mleka i przetworów mlecznych, kurzych jaj, ryb, soi, pszenicy, orzeszków ziemnych),
- nietolerancja wełny,
- zaostrzenia objawów w nerwowych sytuacjach,
- biały dermografizm (po zadrapaniu skóra reaguje blednięciem, a nie zaczerwienieniem, jak u osób zdrowych),
- rumień twarzy,
- akcentacja mieszków włosowych/ rogowacenie przymieszkowe (wokół mieszków włosowych pojawiają się grudki, które wyglądają jak stała „gęsia skórka”).(4,5)
- Jeżeli u pacjenta występują 3 z 4 kryteriów większych oraz 3 z 23 kryteriów mniejszych, wówczas stwierdza się atopowe zapalenie skóry.(5)
Badania laboratoryjne, stosowane w diagnostyce choroby, obejmują nie tylko określenie stężenia przeciwciał IgE, ale także skórne testy punktowe, wykrywające alergie IgE-zależne.(4) Mogą to być na przykład alergie na roztocza kurzu domowego czy pyłki roślin.
Uzupełnieniem diagnostyki AZS są atopowe testy płatkowe, służące do wykrywania opóźnionych reakcji alergicznych i pomagają stwierdzić, które substancje uczulające należy wykluczyć z otoczenia chorego (oczywiście na tyle, na ile to możliwe).(4)
Diagnostyka AZS –jak ocenia się stopień ciężkości choroby?
Są pacjenci, zarówno w wieku dziecięcym, jak i starszym, u których zmiany skórne nie są bardzo rozległe, a nawet w okresie zaostrzeń uciążliwe dolegliwości dobrze reagują na zaleconą przez dermatologa terapię. U innych choroba przebiega odwrotnie. Wykwity wypryskowe atakują różne części ciała, na skórze powstają ranki będące wrotami zakażeń, zmianom skórnym towarzyszy też wiele innych objawów. Ocena stopnia ciężkości umożliwia więc dobór odpowiednich leków oraz innych metod terapeutycznych, na przykład fototerapii.
Istnieje szereg skal, które oceniają stopień ciężkości choroby, jednak najpopularniejsze są dwie: SCORAD (Scoring Atopic Dermatitis Index) oraz EASI (Eczema Area And Severity Index). Przykładowo, pierwsza z nich ocenia jak dalece rozległe są zmiany skórne i jak bardzo nasilone (czy występuje rumień, obrzęk, sączenie, strupy, przeczosy, zliszajowacenie, suchość skóry), jak silny jest świąd, czy zaburza on sen.(4) Warto jednak wiedzieć, że nawet jeśli badania wykażą zaawansowaną postać choroby, można skutecznie łagodzić objawy, jeżeli tylko leczenie AZS jest kompleksowe. Ponadto filarem codziennej troski o skórę powinno być stosowanie emolientów, które chronią skórę przed utratą wilgoci oraz sprawiają, że jest bardziej odporna na szkodliwe czynniki środowiskowe.
Skóra atopowa – zaopiekuj się nią już w trakcie kąpieli!
Leki stosowane w terapii AZS mogą zmniejszać stan zapalny, działać przeciwświądowo, zwalczać infekcje. Natomiast codzienne, nawet kilkukrotne aplikowanie emolientów umożliwia optymalne natłuszczenie skóry, wzmocnienie jej bariery ochronnej
i zapobieganie utracie wilgoci przez naskórek.(6) Emolienty stanowią więc nieocenione wsparcie leczenia farmakologicznego.
W aptekach tego rodzaju preparaty dostępne są w różnych postaciach: kremów, balsamów, szamponów. Niezwykle popularne są także emulsje do kąpieli. Dodanie takiego preparatu do wody nie wymaga używania innych środków myjących. Kąpiel jest bardzo ważnym zabiegiem, który u dzieci należy przeprowadzić nawet kilka razy w tygodniu, dlatego idealnie, jeśli służy nie tylko usuwaniu potu i zanieczyszczeń, ale też odżywia skórę, nawilża ją, regeneruje i przyjemnie koi. Jaki produkt wybrać?
Emulsja do kąpieli Emotopic to przebadany pod kątem biozgodności preparat, który można stosować już od 1. dnia życia. Sprawdza się idealnie podczas okresów zaostrzeń choroby, gdy objawy mocno dają się we znaki, a także remisji, działa wówczas profilaktycznie wobec nawrotów. Emulsja umożliwia łagodzenie takich objawów jak świąd, podrażnienia, zaczerwienienie, nadwrażliwość na czynniki zewnętrzne. Jakie składniki determinują tak szerokie działanie? Podobnie jak inne preparaty z linii Emotopic, emulsja do kąpieli kryje w składzie naturalne oleje, zalecane w terapii AZS. Uzupełniają one w skórze niedobór lipidów, przez co czynią ją silniejszą i bardziej odporną na podrażnienia.
O czym jeszcze pamiętać w przypadku atopowego zapalenia skóry?
Leczenie AZS wymaga dużej dyscypliny, dlatego trzeba wykazać się cierpliwością i zrozumieniem dla dziecka, które w fazie zaostrzenia objawów jest bardziej rozdrażnione, nerwowe, nie potrafi spać. Jeśli skóra swędzi, trzeba też zawsze pamiętać
o krótkim przycinaniu paznokietków malca, ewentualnie zakładaniu rękawiczek, gdyż rozdrapywanie zmian sprzyja tworzeniu się tzw. przeczosów, czyli otwartych ranek i zakażeń, które w przypadku AZS są dosyć częstym kłopotem. Ważne, aby umieć rozpoznać objawy infekcji i szybko na nie zareagować (jeśli to zakażenie bakteryjne, mogą być potrzebne antybiotyki – zwykle miejscowe). Niepokojącymi objawami są: wypełnione ropą grudki, ból, zaczerwienienie, skóra gorąca w dotyku.(7)
Istotne jest także zidentyfikowanie alergii oraz wszelkich czynników, które negatywnie wpływają na stan skóry chorego. Dobrym przykładem są drażniące, silne preparaty myjące (w tym mydło), rzeczy z wełny, zbyt wysoka temperatura otoczenia, które sprzyja poceniu się. Czynnikiem, który negatywnie wpływa na przebieg choroby, jest również stres, dlatego dobrze jest spróbować stworzyć dziecku przyjazną atmosferę.(7)
Czy jest możliwe całkowite wyleczenie AZS?
AZS to choroba przewlekła, a dane mówią, że nawet u 45-60% osób chorych utrzymuje się jeszcze w okresie dorosłości.(3) Dostępne metody leczenia umożliwiają jednak skuteczne łagodzenie objawów. Warto stosować się do zaleceń lekarza, bo nieleczone AZS może przebiegać bardzo ciężko oraz przyczynić się do rozwoju astmy, na którą cierpi około połowa dzieci ze stwierdzonym wypryskiem atopowym. Co ważne, nawet w fazach remisji choroby skórę trzeba każdego dnia natłuszczać emolientami. To dobry sposób na przywrócenie jej równowagi i wydłużenie okresów, gdy uciążliwe objawy nie występują.
1. Siluch A., Krenke K., Krauze A. Atopowe zapalenie skóry – znajomość zagadnienia wśród studentów Wydziału Lekarskiego oraz Wydziału Pielęgniarstwa Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Nowa Ped 2015; 19(1): 37-40.
2. Świerczyńska-Krępa M. Atopowe zapalenie skóry. https://www.mp.pl/pacjent/alergie/chorobyalergiczne/choroby/59313,atopowe-zapalenie-skory Data dostępu: 12.10.2019.
3. Jenerowicz D., Polańska A. Atopowe zapalenie skóry (AZS) u dzieci.https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/skora/62304,atopowe-zapalenie-skory-azs-u-dzieci Data dostępu: 12.10.2019.
4. Millan M., Mijas J. Atopowe zapalenie skóry – patomechanizm, diagnostyka, postępowanie lecznicze, profilaktyka. Borgis Nowa Pediatr 2017; 21(4): 114-122.
5. Tabela. Kryteria diagnostyczne atopowego zapalenia skóry wg Hannifina i Rajki. https://www.mp.pl/pytania/pediatria/table/025_1512 Data dostępu: 12.10.2019.
6. Moyer N. What’s the Best Way to Use an Emollient? https://www.healthline.com/health/emollient Data dostępu: 12.10.2019.
7. Atopic Dermatitis. https://nationaleczema.org/eczema/types-of-eczema/atopic-dermatitis/ Data dostępu: 12.10.2019.
polecane produkty
